Een iPhone, een koelkast, je leent ze van de aarde
Om uitputting van de aarde te stoppen, moet de economie worden ingericht als bibliotheek, stellen Thomas Rau en Sabine Oberhuber in hun boek Material Matters. Bezit bestaat dan niet meer en consumenten huren bijvoorbeeld hun telefoon. Alleen zo hebben makers baat bij recycling van grondstoffen.
'Het einde van bezit', staat er achterop zijn boek Material Matters. 'Maar', zegt Thomas Rau, 'eigenlijk zou er moeten staan 'bezit is het einde'.' Want volgens denker, schrijver en architect Thomas Rau (nummer 2 in de Duurzame 100 van dagblad Trouw), leidt ons huidige economische systeem, waarin de voortdurende consumptie van producten centraal staat, tot uitputting van de aarde. In hun boek Material Matters beschrijven Thomas Rau en zijn vrouw Sabine Oberhuber een alternatief economisch systeem. Een van hun pijlers is dat consumenten geen eigenaar maar gebruiker worden van de producten die ze kopen. 'We moeten de economie organiseren als een bibliotheek waaruit we grondstoffen lenen.'
Volgens u gaan duurzaamheid en de circulaire economie, waarin grondstoffen nooit afval worden, niet ver genoeg. Waarom niet?
Rau: 'Duurzaamheid is een lapmiddel. Het betekent dat we efficiënter en zuiniger omgaan met onze grondstoffen, maar het systeem blijft hetzelfde: de prikkels om almaar meer te produceren en dus meer grondstoffen te gebruiken, blijven bestaan. De essentie is nog steeds: we delven grondstoffen, gebruiken ze en gooien ze weg. De circulaire economie is een stap in de goede richting omdat de eindigheid van grondstoffen wordt erkend. Maar het is niet genoeg: bij recycling gaan veel grondstoffen verloren omdat producten zelden zijn ontworpen om te hergebruiken. De fabrikant wordt daartoe ook niet aangezet: hij maakt een product en daarna draagt hij het eigendom over aan jou, de consument. Jij bent daarna verantwoordelijk voor recycling en dus eigenaar van het probleem, niet de ontwerper of de producent.'
Oberhuber: 'Producten worden niet gemaakt om zo lang mogelijk mee te gaan, maar zijn dingen die nog net niet stuk waren toen ze verkocht werden. En hoe eerder ze stuk gaan, hoe sneller fabrikanten weer iets kunnen verkopen. Dit verandert als consumenten betalen voor gebruik van het product, maar er geen eigenaar van worden.'
Heeft u een concreet voorbeeld?
Oberhuber: 'Neem je smartphone. Die zit bomvol waardevolle én eindige grondstoffen. Als de telefoon weggegooid wordt, kun je de grondstoffen eruit laten halen. Maar zoals gezegd gaat daarbij veel verloren, omdat de ontwerper en de fabrikant geen baat hebben bij recycling. Hoe anders zou het zijn als een telefoon - of beter: de grondstoffen die erin zitten - eigendom van de fabrikant blijven. De consument betaalt voor gebruik en na afloop van het contract gaat de telefoon terug naar de producent, die de waardevolle grondstoffen weer zal willen gebruiken in nieuwe telefoons. Hierdoor worden de ontwerpers geprikkeld om telefoons te maken waarbij de grondstoffen zo makkelijk en volledig mogelijk opnieuw gebruikt kunnen worden. Hun businessmodel is veranderd: ze verdienen niet meer aan verkoop, maar aan gebruik. En hoe beter er is nagedacht over hergebruik, hoe lager hun kosten. Ze zullen producten ontwerpen die langer meegaan, beter te repareren zijn en waarin grondstoffen waarde houden en hergebruikt worden.'
We moeten de economie inrichten als een bibliotheek, schrijft u.
Rau: 'De aarde heeft een beperkt aantal grondstoffen. Er is genoeg, maar wat je weggooit ben je voor altijd kwijt. We moeten grondstoffen niet zien als iets dat je bezit en na gebruik kunt weggooien, maar als iets dat je leent en dat anderen na jou ook kunnen gebruiken. Zo ontwerp ik mijn gebouwen ook: het zijn grondstoffendepots waarin gebruikte materialen tijdelijk zijn opgeslagen om later opnieuw gebruikt te worden. Alle gebouwen zijn tijdelijk, zelfs Egyptische piramiden. Als hun tijd erop zit, moeten ze net zo makkelijk te demonteren zijn als een circustent. In een materialenpaspoort staat precies welke materialen op welke plaats zitten, zodat een ander ze na gebruik weer kan lenen.'
Bedrijven als Philips, Bosch en BMW gaan met uw ideeën aan de slag.
Rau: 'Bij de inrichting van ons kantoor zei ik tegen Philips: 'Ik wil verlichting, en alleen daarvoor wil ik betalen. De lampen en de energierekening zijn voor jullie.' Ze moesten er even over nadenken, maar kwamen met een uitstekend lichtplan dat zuiniger is en minder lampen bevat. Nu biedt Philips dit concept - Pay per Lux onder de noemer Circular Lighting - wereldwijd aan. Bosch verhuurt zeer zuinige koelkasten en wasmachines aan sociale huurders in Amsterdam. Deze apparaten zijn duurder in aanschaf, maar je verdient het terug in het gebruik door een lagere energierekening. Deze mensen kunnen zo'n koelkast of wasmachine niet betalen, maar wel de huur ervan, waardoor ze uiteindelijk goedkoper uit zijn. Bosch krijgt de koelkasten na gebruik terug, waardoor ze de grondstoffen opnieuw kunnen gebruiken en andere koelkasten gaan ontwerpen. Ook BMW is aan het denken gezet: waarom verkopen we auto's in plaats van mobiliteit?'
Material Matters, Thomas Rau en Sabine Oberhuber, € 19,95, Bertram + De Leeuw.
Circulaire koelkast
Mellouki Cadat-Lampe huurt nu drie jaar een 'circulaire' koelkast van Bosch en woningbouwvereniging Eigen Haard. Het is een hoogwaardige, zeer energiezuinige koelkast van circa 1.000 euro. Cadat-Lampe: 'Ik zou die nooit kunnen betalen, maar huren kost me slechts 10 euro per maand. Dat is evenveel als ik bespaar op mijn energierekening. Financieel ben ik dus beter af, want ik heb geen koelkast hoeven kopen en als hij stuk gaat, zorgt Bosch voor de reparatie. Er is nog een ander groot voordeel: de koelkast is grondstoffenneutraal. Normaal gesproken belanden koelkasten op straat of worden op vrij grove wijze gerecycled. Die van mij niet, die wordt door de fabrikant volledig gerecycled.'
Spijkerbroeken leasen bij Mud
Voor 7,50 euro per maand lease je een spijkerbroek bij Mud Jeans. Als de broek versleten is of als je na een jaar een ander model wilt, stuur je 'm terug en kies je een andere uit. Mud Jeans recyclet de jeans om er nieuwe van te maken.
Gerrard Street verhuurt hippe hoofdtelefoons
De Utrechtse start-up Gerrard Street verhuurt vanaf 7,50 euro per maand een hoogwaardige hoofdtelefoon. Het apparaat bestaat uit modules en bevat geen lijm, waardoor alles te repareren en makkelijk te recyclen is. Gaat er iets stuk? Reparaties zijn gratis, net als model-upgrades.
Thomas Rau en Sabine Oberhuber
Thomas Rau (56, Duitser, hij woont en werkt in Nederland) is naast invloedrijk architect ook schrijver en spreker over de circulaire economie. Met zijn vrouw Sabine Oberhuber (45, Oostenrijkse) richtte hij het bedrijf Turntoo op dat zich richt op 'het ideaal van de circulaire economie en het ontwikkelen van bedrijfsmodellen die ervoor zorgen dat waardevolle grondstoffen niet langer verloren gaan'. Gebouwen zijn volgens Rau 'grondstoffendepots waarin gebruikte materialen tijdelijk zijn opgeslagen om later opnieuw gebruikt te worden'.