“Wij zijn niet langer de baas in de wereld”
Portugal vraagt Angola om een lening, China moet de euro helpen redden: de crisis zet de wereld op z’n kop. Wat zijn de gevolgen op de lange termijn? OneWorld vroeg het aan het orakel van de financiële wereld, Martin Wolf van de Financial Times.
Bankiers, captains of industry en ministers lezen zijn column staand in de kiosk. Als de Amerikaanse minister van Financiën, Timothy Geithner, een belangrijk plan presenteert, belt hij Martin Wolf op om het persoonlijk toe te lichten. Wolf, chief economics commentator van de Financial Times, behoort tot ‘s werelds meest invloedrijke economische columnisten.
We spreken ‘orakel’ Wolf tijdens een bezoek aan Nederland, waar hij optrad als referent bij de jaarlijkse, prestigieuze lezing van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. In de lounge van Haagse Hotel Des Indes – symbool van lang verlogen Nederlandse wereldmacht – weegt Wolf zijn woorden zorgvuldig.
Zijn lunchtijd besteedt hij voor onze prangende vragen over de crisis. Meer tijd heeft hij niet, want hij wordt verwacht bij minister-president Mark Rutte. De crisis zal ongetwijfeld onderwerp van gesprek zijn. “Meestal willen regeringsleiders, ministers van Financiën of centrale bankiers me uitleggen wat voor geweldige en intelligente oplossingen ze hebben bedacht”, zegt Wolf. “Het zijn aardige gesprekken, maar de statistieken van hun land vertellen vaak meer.”
1. Hoe belangrijk is deze crisis?
“Het belang van de crisis is niet te onderschatten: dit is een
beslissend moment. De kredietcrisis is het begin van het einde van de westerse, economische overheersing. Voor het eerst in de moderne geschiedenis verkeert het Westen in een crisis, terwijl arme en opkomende landen fraaie groeicijfers boeken.”
2. Waarom zet deze crisis de wereld op z’n kop?"
“Opkomende landen als Brazilië, India en met name China hebben de afgelopen tien à vijftien jaar sterk geprofiteerd van de groeiende vraag uit het Westen. Consumenten kochten tegen relatief lage prijzen spullen die in China en andere lagelonenlanden werden geproduceerd. Deze vorm van globalisering heeft geleid tot ongekende economische groei: nooit eerder klommen zoveel mensen – we praten over honderden miljoenen – in zulke korte tijd uit de armoede. Je zou dus verwachten dat een economische crisis in het Westen een sterk negatieve invloed zou hebben op China, Brazilië of China. Tot ieders verbazing – ook de mijne – is dit nauwelijks het geval. Uiteraard zijn er negatieve gevolgen. Handels- en kapitaalstromen nemen af, arbeidsmigranten maken minder geld over naar hun familie. Maar deze gevolgen zijn tijdelijk. Sterker: terwijl de economieën van Europa en de VS nog steeds niet volledig hersteld zijn, blijven arme en opkomende landen fors groeien. Het Westen is niet meer de belangrijkste groeimotor van de wereldeconomie.”
3. Waarom groeien arme en opkomende landen nog wel, en wij niet?"
“Die landen zijn volwaardige spelers geworden. Hun economieën kennen een eigen dynamiek die relatief losstaat van het Westen. Neem China. De export naar Amerika, Europa en Japan is minder belangrijk geworden door het ontstaan van een grote, binnenlandse markt. Chinezen worden welvarender, en besteden meer aan goederen die in China worden geproduceerd. Dit is goed nieuws, want het betekent dat honderden miljoen mensen hun verworven welvaart kunnen behouden, omdat ze minder afhankelijk zijn van vraag uit het Westen. Daarnaast handelen arme en opkomende landen in toenemende mate onderling. Brazilië exporteert nu al meer naar China dan naar de VS, en binnenkort ook meer naar China dan naar Europa. Ik verwacht dat China binnen vijf of tien jaar ’s werelds grootste importeur is.”
4. Wat zijn de mondiale politieke gevolgen van de kredietcrisis?"
“De geloofwaardigheid van het Westen is ernstig aangetast. De kredietcrisis is geen natuurramp die ons is overkomen. Nee, we hebben haar zelf gecreëerd, met name door roekeloze banken, falende toezichthouders en kortzichtige politici. Het Westen kan zichzelf daarom niet meer opwerpen als de hoeder van de wereldeconomie. Stel: er breekt ergens in de wereld een nieuwe crisis uit en Europese politici roepen op tot ‘snel en daadkrachtig optreden’. Een verwijzing naar de weifelende pogingen van Europese leiders om de euro te redden, maakt zo’n oproep tot een lachertje. De rollen zijn omgekeerd. Portugal vraagt zijn voormalige kolonie Angola om leningen, Europa hoopt dat China en Brazilië geld storten in het Europese noodfonds voor de euro en de EU verzoekt het IMF (Internationaal Monetair Fonds) om reserves aan Europa te besteden die eigenlijk voor arme landen zijn bedoeld. We zijn niet meer de baas in de wereld.”
5. Profiteren arme landen profiteren van de westerse crisis?"
“De machtsverschuivingen biedt ze in ieder geval nieuwe kansen. Als meerdere grootmachten hun grondstoffen, voedsel of goedkope arbeid willen hebben, kunnen arme landen betere voorwaarden stellen. En hoe meer consumenten in China, Brazilië en India, hoe meer afzetmarkten voor producten uit arme landen, en dus – in theorie – betere prijzen. Kijk ook naar de werkgelegenheid. De kleding- en schoenindustrie verplaatst zich nu al van China naar Vietnam en Bangladesh, omdat Chinese fabrieken zich op hoogwaardigere productie willen toeleggen. Er zijn ook onverwachte voordelen. Multinationals uit opkomende landen zullen bijvoorbeeld een grotere rol in de wereldeconomie spelen. Nergens groeit de telecomsector sterker dan in Afrika, niet in de laatste plaats dankzij enkele Indiase multinationals. In tegenstelling tot hun westerse concurrenten, hebben de Indiase bedrijven ervaring met arme klanten. Daar profiteren Afrikanen van, omdat ze beter bediend worden met technologieën waar ze wat aan hebben.”
6. Betekent meer macht voor China minder vrijheid in de rest van de wereld?"
“Dat kan, maar dat hoeft niet. Inderdaad, China is een autocratische staat en steunt dictaturen als er belangen in het geding zijn, denk bijvoorbeeld aan Sudan. Daarin is China overigens niet anders dan wij, zoals blijkt uit de ambivalente houding van Europa en de VS tijdens de val van de Egyptische dictator Mubarak. Maar de binnenlandse druk op de Chinese regering zal toenemen. Meer economische ontwikkeling betekent meer welvarende en hoogopgeleide inwoners en zij stellen hogere eisen aan hun regering dan fabrieksarbeiders of boeren die elke dag vechten om in leven te blijven. China zal op termijn meer vrijheid kennen. Dit zal niet probleemloos verlopen, net als in Egypte of Libië. Maar de trend is duidelijk.”
7. Kan de crisis tot een nieuwe wereldoorlog leiden? "
“Grote economische schokken hebben vaak onvoorziene sociale en politieke gevolgen. De economische malaise van de jaren ‘30 was een van de belangrijkste oorzaken van de Tweede Wereldoorlog. Dit zijn andere tijden, maar er is evengoed alle reden tot zorg. Als dat de Europese leiders er niet in slagen om de euro te redden, is het niet ondenkbaar dat de Europese Unie deels uit elkaar valt. Europese kiezers verliezen een aanzienlijk deel van hun welvaart en geven de huidige machthebbers de schuld van die puinhoop. Nationalistische, xenofobe en populistische politici winnen terrein. Westerse landen zullen hun bedrijven proberen te beschermen door import te ontmoedigen. China verliest hierdoor afzetmarkten en zal op dezelfde manier terugslaan. Enzovoorts. Deze neerwaartse spiraal leidt niet zomaar tot een Derde Wereldoorlog, maar Europa zal in ieder geval niet meer vanzelfsprekend een continent zijn van stabiliteit en welvaart.
Van de ervaringen van mijn ouders (zij vluchtten voor de Nazi’s, zie kader) heb ik geleerd dat beschaving fragiel is. Als je er een paar stukjes van afbreekt, valt het zo uit elkaar. In mijn ogen moet je daar niet mee experimenteren. We moeten daarom vechten voor Europese samenwerking en in bredere zin voor mondiale, economische integratie. ‘Ieder voor zich’ leidt tot a hell of a mess.”
Wie is Martin Wolf?
Martin Wolf (Londen,1946) is de hoofdcommentator van de Financial Times, ’s werelds belangrijkste zakenkrant. Wolf wordt geroemd om zijn onuitputtelijke dossierkennis en zijn brede kijk op mondiale ontwikkelingen. Hij studeerde filosofie, economie en politicologie in Oxford. Wolf, zoon van een Nederlandse moeder en Oostenrijkse vader die beiden als jood vlak voor WOII naar Londen vluchtten, is kosmopoliet pur sang. Hij is een overtuigd liberaal die democratie, open grenzen en vrije markten hoog in het vaandel draagt.